Uit het dagboek van een scheidingsmediator.

Soms begint een mediation met hoop. Hoop dat er, ondanks alle pijn en verwijten, toch nog een brug te slaan is.
Maar niet elk conflict laat zich overbruggen.
En soms moet je als mediator iets doen wat je liever niet doet: het proces stopzetten.

Deze week kreeg ik te maken met een situatie waarin mediation geen enkele kans van slagen had. Al tijdens de eerste gesprekken voelde ik het: hier was geen sprake van een gelijk speelveld. Eén van de partijen had de volledige controle, op manieren die veel verder gingen dan de normale scheidingsdynamiek.

In de literatuur heet dit dwingende controle – een vorm van psychisch en emotioneel misbruik die ook wel bekendstaat als intiem terreur.
Het is geen incident of losse uitbarsting, maar een patroon:

de ene partner bepaalt wat de ander mag doen, denken of voelen;
er is een constante onderstroom van dreiging of manipulatie;
beslissingen worden eenzijdig genomen, ook over kinderen, financiën en sociale contacten;
de ander raakt stukje bij beetje zichzelf kwijt.

Dit soort gedrag kan subtiel zijn, maar de impact is groot.
Het ontneemt de ander niet alleen vrijheid, maar ook de mogelijkheid om in een open en veilige sfeer keuzes te maken.
En dat is precies waar mediation op gebaseerd is: vrijwilligheid en gelijkwaardigheid.

Waarom mediation hier gecontra-indiceerd is

Bij dwingende controle is het onmogelijk om op basis van gelijkwaardigheid tot afspraken te komen.
De machtsdynamiek blijft bestaan, ook in de gesprekskamer.
In plaats van gezamenlijke oplossingen te zoeken, wordt mediation dan een podium voor verdere controle.
Hetzelfde geldt voor relatietherapie: zolang het misbruikspatroon niet wordt erkend en gestopt, kan er geen herstel plaatsvinden.

Daarom geldt in deze gevallen:

mediation werkt niet
relatietherapie werkt niet
er is eerst veiligheid nodig

De realiteit in dit dossier

Op het moment dat ik mijn conclusie trok, waren er nog steeds geen gezamenlijke afspraken.
De kinderen verbleven volledig bij één ouder, zonder dat daar duidelijke, samen overeengekomen regelingen over bestonden.
De communicatie liep vast, en de dynamiek bleef onveilig.

Als mediator heb je dan een keuze: blijf je het proces trekken in de hoop dat er beweging komt, of sluit je het dossier om verdere schade te voorkomen?
Ik koos voor dat laatste.
Niet omdat ik wilde opgeven, maar omdat veilig scheiden soms betekent dat je geen gezamenlijke gesprekken meer voert.

Wat dan wél?

Soms vraagt dat om een andere route dan directe mediation:

juridische bescherming en tijdelijke maatregelen;
het inschakelen van passende hulp en begeleiding;
het opbouwen van een stevig netwerk om de druk te verlagen;
rust creëren voor de kinderen, zodat zij zo min mogelijk spanning voelen.

Mediation kan in een later stadium soms alsnog waardevol zijn, maar alleen als beide partijen in staat zijn om op gelijkwaardige basis te spreken. Tot die tijd ligt de nadruk op veiligheid, herstel en het vinden van een weg vooruit die wél werkt.

Narcisme is niet altijd dwingende controle – en andersom

Soms wordt er in scheidingssituaties snel gesproken over een ‘narcist’. Dat woord hoor ik vaak aan de mediationtafel. Toch is het belangrijk om te weten dat narcisme en dwingende controle niet hetzelfde zijn.

Een narcist heeft vooral een sterke behoefte aan bewondering, erkenning en bevestiging. Dat kan leiden tot manipulatief gedrag en weinig ruimte voor de gevoelens van de ander. Maar narcisme hoeft niet altijd te betekenen dat er sprake is van voortdurende controle in de relatie.

Dwingende controle – ook wel coercive control – is anders. Het gaat niet alleen om het voeden van het eigen ego, maar om het structureel beperken van de vrijheid van de ander: sociaal, financieel, emotioneel en soms ook fysiek. Het doel is macht en beheersing, vaak elke dag, elk uur.

Het verschil zit dus in de kern:

Narcisme gaat over wie iemand is en hoe hij of zij in de wereld staat.
Dwingende controle gaat over wat iemand doet in een relatie om de ander klein te houden.

Een narcist kan dwingende controle uitoefenen, maar niet iedereen die dwingende controle toepast is een narcist. En dat verschil is belangrijk, want het bepaalt welke aanpak veilig en effectief is.

Meer weten over dwingende controle?

Voor wie meer inzicht wil krijgen in wat dwingende controle precies inhoudt, en waarom mediation soms moet wachten, raad ik deze korte video aan:
Vimeo – Dwingende Controle uitgelegd

Scheiden is altijd ingrijpend. Maar soms betekent goed scheiden dat je eerst even stilstaat, voordat je samen weer verder kunt.