Soms schrijf ik iets voor anderen en merk ik halverwege dat ik eigenlijk over mezelf schrijf.
Vandaag is zo’n dag.
Ik wilde een blog maken over codependentie – over wat het is, hoe het voelt, hoe het je leven beïnvloedt. Want ik zie het vaak in mijn praktijk. Maar terwijl ik aan het schrijven was, voelde ik: dit gaat óók over mij. Over mijn eigen relaties. Mijn eigen lessen.
Wat is codependentie eigenlijk?
De term komt oorspronkelijk uit de verslavingszorg, maar inmiddels herkennen steeds meer mensen de betekenis van codependentie in hun dagelijkse leven en relaties. Het is geen officiële diagnose, maar een patroon. Je bent voortdurend gericht op de ander, op diens behoeften, stemming en waardering – en je eigen gevoelens verdwijnen naar de achtergrond.
Codependentie wordt vaak verward met liefde, loyaliteit of zorgzaamheid. Maar de kern ligt dieper: je voelt je emotioneel afhankelijk van de goedkeuring van de ander. En als je niet oppast, geef je jezelf volledig weg.
Symptomen van codependentie: herkennen is de eerste stap
Er zijn verschillende symptomen van codependentie. Je vindt het misschien moeilijk om grenzen te stellen, voelt je schuldig als je ‘nee’ zegt, of hebt moeite met zelfstandig keuzes maken. Je denkt vaak dat je verantwoordelijk bent voor het geluk (of ongeluk) van anderen. En je eigenwaarde hangt grotendeels af van hoe anderen jou zien.
Bij sommige mensen is er sprake van parentificatie in de jeugd: een situatie waarin je als kind al verantwoordelijkheden droeg die niet bij je leeftijd pasten. Ook dat herken ik bij mezelf.
Zorgen voor een ander: met de paplepel ingegoten
Ik ben de oudste. En een meisje.
In ons gezin betekende dat: zorgen, helpen, aanpakken. Zeker toen mijn vader jaren uitviel met een gebroken arm. Ik was nog geen vijftien toen ik mijn broertje hielp met leren, meedraaide in de winkel, het huis schoonmaakte. Een baantje in de kledingwinkel mocht – maar alleen als het thuiswerk af was.
Het zorgen werd vanzelfsprekend. En ik kon het goed. Maar emotioneel leerden we thuis weinig. Mijn vader hield zich groot. Mijn moeder liep liever om gevoelens heen. Nuchter, zou je kunnen zeggen. Handig in het dagelijks leven, maar ik leerde niet hoe ik mezelf serieus moest nemen. Of hoe ik mijn grenzen mocht voelen en aangeven.
Als kind trok ik me vaak terug. Ik voelde me niet echt gehoord of gezien. En misschien begrijp ik nu pas waarom ik later in relaties zo makkelijk in de rol van verzorger schoot.
Liefde? Of een oud patroon?
In mijn vorige relaties gebeurde het weer. De ene partner had reuma, de ander kampte met angst. En nee, ik verwijt hen dat niet. Angst of ziekte zijn geen keuzes. Maar ik ging voor hen zorgen – ongevraagd. Ik richtte mijn leven op hen in.
Zij gingen door met hun sociale leven, ontspanning. “Lang leve de lol,” dacht ik weleens, terwijl ik alles in goede banen leidde. Uiteindelijk werd ik moe. Boos zelfs. Maar niet op hen – op mezelf.
Misschien ging het daar wel mis. Omdat ik mezelf kwijt was. Omdat ik dacht dat liefde betekende dat ik mezelf moest wegcijferen. Terwijl liefde ook ruimte hoort te geven aan jouw stem, jouw behoeften, jouw tempo.
Codependentie bij mannen
Hoewel veel mensen codependentie met vrouwen associëren, komt het zeker ook bij mannen voor. Vaak ziet het er alleen anders uit: in verantwoordelijkheidsgevoel, overpresteren of in het fixen van problemen voor anderen. Het patroon is hetzelfde: wie ben ik, los van wat ik voor een ander doe?
Codependentie en manipulatie: de verwarring
Soms wordt codependentie verward met manipulatie – alsof de zorgende persoon eigenlijk iets terug wil. Maar bij echte codependentie is het geen spel of strategie. Het is een diepgeworteld patroon, vaak voortgekomen uit pijn of verwaarlozing. En ja, het kan wél een giftige dynamiek worden als er niet naar gekeken wordt.
Hoe doorbreek je codependentie?
Je kunt codependentie doorbreken. Maar het begint met inzicht en bewustwording. Je hoeft er geen officiële test voor te doen (al bestaan die vast), maar je kunt je wel afvragen:
– Ben ik mezelf in deze relatie?
– Durf ik ‘nee’ te zeggen zonder schuldgevoel?
– Heb ik ruimte voor mijn eigen behoeften, los van de ander?
Soms besef je dit pas als het te laat is. Als de relatie al stuk is. Als de scheiding al in gang is gezet. En dat is pijnlijk, maar ook waardevol. Want dan ontstaat ruimte voor iets nieuws. Voor herstel.
Wat helpt bij herstel?
Er zijn goede boeken over codependentie. (Een klassieker is “Als hij maar gelukkig is” van Robin Norwood.) Maar boeken alleen zijn niet genoeg. Therapie of begeleiding van een expert op het gebied van codependentie helpt je om oude overtuigingen los te laten. Om nieuwe patronen te oefenen. En om niet terug te glijden in het oude.
Zelf ben ik er nog elke dag mee bezig. Bewust keuzes maken. Voelen wat goed is voor mij. Grenzen aangeven. Mezelf niet kwijtraken, ook niet als de ander het moeilijk heeft.
En eerlijk? Wat er ook meespeelde in die relaties: op momenten dat ik alles aan het dragen was, dacht ik vaak stilletjes… En wie is er nou voor míj?
Dat is misschien wel de pijnlijkste vraag als je te lang in de zorgmodus blijft hangen. Want als niemand ’m beantwoordt – inclusief jijzelf – blijft het leeg.
Bij een volgende relatie wil je (of moet je) het anders doen. Bewuster. Gelijkwaardiger. Ik wil mezelf niet meer verliezen in de ander.
Maar soms is dat besef te laat. Soms realiseer je je pas ná het stuklopen van een relatie hoeveel je jezelf hebt aangepast. Hoeveel je hebt weggeslikt. Hoe ver je van jezelf verwijderd bent geraakt.
Dat is verdrietig. Maar het is ook een begin.
Want je kunt opnieuw beginnen. En dit keer met jezelf op de eerste plek.
Of je nu midden in een scheiding zit, nog samen bent of pas net begint aan iets nieuws:
je mag jezelf op de eerste plek zetten. Niet als egoïstische daad, maar als voorwaarde voor echte verbinding.
En ik?
Ik leer het nog steeds. Maar ik weet inmiddels: het begint bij jezelf durven zien.
Wil je hulp bij het herkennen van patronen of het opnieuw leren kiezen voor jezelf? Op ScheidingsWijze.nl vind je mediators en coaches die verder kijken dan afspraken op papier. Want ook als het schuurt, is er een weg vooruit ook al ga je uit elkaar.
